News archive
In memoriam: Prof. Dr. Adriaan Hendrik Stouthamer
Op 20 februari 2023 overleed, op 92-jarige leeftijd, Adriaan Hendrik Stouthamer, hoogleraar Algemene Microbiologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam en Lid van de KNAW, die in zijn lange carrière veel heeft betekend voor de microbiologie in Nederland.
Ad Stouthamer werd geboren in 1931 in Sas van Gent. Hij huwde in 1957 met Gretha Dekker, zij kregen twee dochters. Stouthamer studeerde in Utrecht en promoveerde bij de bekende hoogleraar Klaas Winkler in Utrecht, op het proefschrift getiteld: ‘Koolhydraatstofwisseling van de azijnzuurbacteriën’. In 1963, drie jaar na zijn promotie, werd hij benoemd tot Lector aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. In 1968 volgde de benoeming tot hoogleraar aan dezelfde universiteit, (sub-)faculteit Biologie. Hij zette daar gaandeweg een grote afdeling Microbiologie op met onderzoek op een breed scala aan onderwerpen. Ook ontwikkelde hij het onderwijs in de Microbiologie. Zijn dictaat Algemene Microbiologie was berucht en werd jarenlang gebruikt bij de eerstejaars colleges Microbiologie. Medewerkers van het eerste uur waren onder andere Frits de Graaf (bacteriocines), Wietske de Vries (anaerobe micro-organismen) en Fred Oltman (fysiologie van o.a. Paracoccus denitrificans). Na de benoeming van Frits de Graaf tot lector en later tot hoogleraar, splitste de afdeling zich in tweeën. Stouthamer leidde de afdeling Microbiële Fysiologie en De Graaf de afdeling Moleculaire Microbiologie. Samen met de afdeling Genetica en de afdeling Plantenfysiologie vormden zij de Vakgroep Celbiologie. Zo stond Stouthamer aan de basis van groei en ontwikkeling van de (sub-)faculteit Biologie, later de fusie faculteit Aard- en Levenswetenschappen en nu de huidige faculteit Bètawetenschappen.
Stouthamers onderzoek richtte zich hoofdzakelijk op de stofwisseling van micro-organismen onder verschillende cultuur condities. De talloze afbraakroutes van organische verbindingen door bacteriën onder allerlei omstandigheden kende geen geheimen voor hem. Zijn laboratoria stonden vol met zelf ontwikkelde continu culture opstellingen waarmee de groei en opbrengsten van bacteriën en gisten werden bestudeerd. Hij berekende daarmee onder andere de energie opbrengst (ATP) onder verschillende beperkingen, de kosten van “maintenance” en wat het aan energie kost om een levende cel te maken (YATP). Dit laatste getal, een van zijn hoogtepunten in zijn wetenschappelijke carrière, wordt nu, na de revolutie van Genomics en Systeem Biologie, weer veel gebruikt. Zijn vele studenten en promovendi ontwikkelden uiteenlopende continu cultures en fermentatie processen en vonden vaak een goede baan bij bedrijven waaronder Gist-Brocades, DSM, Unilever en Johnson & Johnson (USA).
Stouthamer publiceerde meer dan 250 wetenschappelijke artikelen en boek hoofdstukken, die meer dan 8500 maal geciteerd werden. Hij was een actief lid van de KNVM. In 1991 gaf hij de Kluyver lezing. Verder was hij nauw betrokken bij het Antoni van Leeuwenhoek Journal waarvan hij Editor-in-Chief is geweest. Ook na zijn emeritaat in 1996 bezocht hij regelmatig wetenschappelijke bijeenkomsten, o.a. de Voorjaarsvergaderingen van de KNVM.
Stouthamer was een belangrijke exponent van de Nederlandse Microbiologie, een van de belangrijkste en internationaal hoogstaande vakgebieden van ons land. Daarnaast was hij bovenal een aimabel persoon, altijd collegiaal, rustig, nooit boos op iets of iemand, en met een subtiel gevoel voor humor. Hij inspireerde door de goede vragen te stellen. Hij zal nog lang in onze gedachten zijn en in onze verhalen voorkomen.
Prof. Dr. Bauke Oudega